Sny o lataniu, czyli rozwój przemysłu lotniczego

Samoloty uznaje się za statystycznie najbezpieczniejszy środek transportu, który w zaledwie ponad sto lat zrobił zawrotną karierę globalną. Za początek lotnictwa uznajemy udane testowe przeloty Amerykanów – braci Wright w 1903 roku. 11 lat później pierwszy komercyjny pasażer samolotu pokonał na Florydzie krótką, 37-kilometrową trasę. Leciał 22 minuty za 400 dolarów, współcześnie odpowiadających kwocie 10 tysięcy. Dzisiejsze linie lotnicze unoszą w powietrze od 8 do 10 mln ludzi dziennie, a lot w promocji tanich przewoźników potrafi kosztować mniej niż bilet kolejowy. Co roku 7 grudnia, w datę przyjęcia Konwencji Chicagowskiej, regulującej zasady i bezpieczeństwo powietrznego ruchu pasażerskiego obchodzimy Światowy Dzień Lotnictwa Cywilnego, zainicjowany przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.

Początki lotnictwa to pierwsze udane loty zrealizowane przez braci Wright w 1903 roku. Źródło Wikimedia. DP

Największe modele samolotów Airbusa mieszczą jednorazowo 900 pasażerów, podróżujących w wygodnym, ogrzewanym pomieszczeniu z miłą obsługą i opcjonalnymi posiłkami oraz napojami. Niewielu z nas przychodzi do głowy, że początki lotniczych usług transportowych to seria brawurowych i ryzykownych prób przelotów z bardzo niską przeżywalnością pilotów. Kiedy brytyjscy piloci Brown i Alcock pokonują bez międzylądowań Atlantyk w 1919 roku, lecą w odkrytej kabinie z samym wiatrochronem z przodu! Żeby nie zamarzli, w ich kombinezonach zamontowano spirale grzejne, zasilane z instalacji elektrycznej samolotu. W trakcie lotu obmarzają jednak gaźniki, do których Brown – trzymając się zastrzałów i linek – przemieszcza się kilkanaście razy w ciągu nocy, żeby nożem odłupać nagromadzony lód. Pierwsza kobieta, która pokonuje Atlantyk, amerykanka Amelia Earhart, początkowo na swoją pasję lotniczą zarabiała reklamując papierosy Lucky Strike, mimo że nie paliła, promując sprzęty kuchenne, mimo że nie lubiła zajęć domowych i projektując linię odzieży, mimo że nie umiała szyć. Zginęła w jednej z pierwszych podróży lotniczych dookoła świata.

Amelia Earhart w swojej Electrze, w której zginie w 1937 roku w trakcie podróży dookoła świata wzdłuż równika. Źródło Wikimedia. DP

Litwini Darius i Girėnas, których wizerunek znajdziemy na banknocie o wartości 10 litów, do ponad 7000-kilometrowego lotu przez Atlantyk w 1933 roku nie zabrali ani radia, ani spadochronów z powodu przeciążenia. Przedsięwzięcie prawie się udało, mimo że Cessna, którą lecieli, nie była przeznaczona na tak duże odległości, a piloci nawigowali bez autopilota, tylko za pomocą odczytywania prądów powietrznych. Niemal u celu maszyna rozbiła się na wysokości wsi Pszczelnik w zachodnio-pomorskim, na terenie ówczesnych Niemiec, a 25-tysięczny tłum powitalny pod Kownem zamienił się w dwukrotnie większy kondukt pogrzebowy.

Lotnicy Darius i Girenas, którzy zaryzykowali drugi najdłuższy przelot nad Atlantykiem bez międzylądowań, są przedstawieni na litewskim banknocie. Źródło Wikimedia. Domena publiczna

Globalna Prognoza Rynkowa Airbusa zakłada, że najbliższe 20 lat przyniosą wzrost ruchu lotniczego o 4,7 % rocznie, co oznacza, że liczba samolotów pasażerskich zwiększy się o niemal o 19000 maszyn. Klasa średnia rozwijających się państw Azji, Ameryki Łacińskiej, Afryki i Bliskiego Wschodu, która zaczyna latać coraz więcej, częściej i dalej, do 2033 roku powiększy się czterokrotnie. Zapowiada to także podwojenie lotniczych mega-miast, czyli portów obsługujących ponad 10000 pasażerów dziennie, pomiędzy którymi będzie koncentrować się większość światowych przelotów.

W kontekście zmian klimatu to bardzo niepokojąca perspektywa. Samoloty są środkiem transportu, emitującym najwięcej gazów cieplarnianych, a oprócz dwutlenku węgla mówimy tu również o tlenku azotu oraz parze wodnej, które potrajają cieplarniany efekt. Statystyki pokazują, że jeden międzykontynentalny lot emituje taką ilość CO2, która jest porównywalna do środowiskowych kosztów ogrzewania domku jednorodzinnego w ciągu całego roku. Nadprogramowa emisja, wynikająca z działalności ludzi ma odbicie w wymieraniu gatunków zwierząt i roślin oraz pogłębiającym się uchodźctwie. Całe społeczności opuszczają swoje domy z powodu pustynnienia terenów, które dotąd zamieszkiwały. Topnienie lodowców i pokrywy lodowej oznacza stratę wody pitnej, dostarczanej do ponad miliarda osób. Naruszenie bilansu chemicznego wód skutkuje zaburzeniem światowego ekosystemu: z powodu wysokiej temperatury wody wymierają rafy koralowe, z którymi jest związany co trzeci morski gatunek. Namnażają się gwałtowne katastrofy klimatyczne, jak i powodzie oraz tropikalne cyklony.

Wielka rafa koralowa. Ta forma życia to fundamentalny element światowego ekosystemu, bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia związane z emisją CO2. Źródło: Pixabay. CC0 DP

Państwa nadbrzeżne i wyspiarskie zderzają się z nieuchronnym zagrożeniem w długofalowej perspektywie. Na przykład Tuvalu, położone na Oceanie Spokojnym, które nie przekracza 5 m n.p.m., według szacunków naukowców zniknie pod powierzchnią wody do 2050 roku.
Za przywilej podróży lotniczych w największym stopniu płacą właśnie ci, których na taki przelot nie stać. Chociaż klasa średnia rośnie, to liczba ludzi podróżujących dzisiaj samolotem wciąż stanowi niewielki procent światowej populacji.Tymczasem konsekwencje zaburzeń klimatycznych dotykają w znacznie większym stopniu te regiony, które z powodu słabej sytuacji finansowej nie są w stanie zapobiec, przystosować się i odbudować w zderzeniu z katastrofą naturalną.

Czy w tym kontekście weekend w Paryżu, Madrycie lub Oslo za złotówkę to rzeczywiście dobry pomysł? Wobec utrwalających się globalnych nierówności, kwestia promocyjnych podróży lotniczych jest jednym z trudnych zagadnień etycznych dotyczących tego, z których przywilejów skorzystamy. Niektóre linie lotnicze wprowadzają dobrowolną dopłatę do biletu, żeby podróżny mógł zrekompensować negatywne dla środowiska skutki swojego przelotu. Pieniądze są przeznaczane na sadzenie drzew czy inne formy działań zapobiegawczych wobec zmian klimatu. „Są firmy, które sprzedają rekompensatę klimatyczną po dziesięć koron za tonę – skąd podróżujący ma wiedzieć, że to kompletnie niedorzeczne? Powinno to być raczej dwieście koron za tonę. Pytanie również, jakie znaczenie ma rekompensata klimatyczna” – pyta szwedzka dziennikarka Jennie Dielemans w książce „Witajcie w raju. Reportaże o przemyśle turystycznym”.

Oficjalny plakat Międzynarodowego Dnia Lotnictwa Cywinego 2014. Temat 70 lat Konwencji Chicagowskiej. Źródło ICAO

Wizja zrównoważonego rozwoju, który pomoże uniknąć konsekwencji wzrostu temperatury na świecie powyżej 2°C i najnowsza prognoza rynkowa Airbusa stoją ze sobą w wyraźnej sprzeczności. Dlatego jest ważne, by przemysł lotniczy był obciążony odpowiedzialnością związaną z emisjami na międzynarodowej płaszczyźnie ustawodawczej w należytym stopniu. Pozwolenia i opłaty za emisje czy poszukiwanie sposobów na jej ograniczenie to konieczne minimum, które oczywiście nie rozwiązuje problemu, ale nadal nie zostało osiągnięte przez Komisję Europejską w międzypaństwowej debacie. Z drugiej strony, wpływ na emisje cieplarniane mamy my sami jako pasażerowie, którzy finansują linie lotnicze. Czasem zamiast polecieć, możemy pojechać lub zaplanować bliższą podróż.

Dowiedz się więcej:

Sprawdź symulację ruchu lotniczego nad Europą w ciągu jednego dnia, opracowaną przez brytyjska firma NATS (National Air Traffic Services)
Źródła:
„Witajcie w raju. Reportaże o przemyśle turystycznym”, Jennie Dielemans
„Historia przelotów na Atlantykiem”. Portal entuzjastów lotnictwa.
International Civil Aviation Organization
„Airbus prognozuje wzrost ruchu lotniczego”, Lotnicza Polska