Wyobraź sobie las. Co jakiś czas rosnące w nim drzewa umierają – wysychają, zjadają je pasożyty lub łamie je wiatr. Niewielką ilość wycinają mieszkańcy wiosek. Jednak las jest w stanie się odrodzić. Na miejsce starych drzew wyrastają nowe.
Pewnego razu przychodzą przemysłowcy i na potrzeby kopalni wycinają drzewo za drzewem. Las szybko znika. Jeśli wytną za dużo, już się nie odrodzi. Wszystko co w nim żyło umrze. Także ludzie na tym stracą – najbardziej ci najbiedniejsi, którzy nie będą mieli drewna na opał, grzybów ani jagód. Drewno do kopalni będzie sprowadzane z daleka.
Aby las przetrwał i aby wszystkie istoty nadal mogły z niego korzystać, dysponujący mocą ludzie muszą czerpać z jego zasobów w ograniczonym stopniu, pozwalając drzewom na odrośnięcie.
Ta historyjka w najprostszy sposób tłumaczy, na czym polega idea zrównoważonego rozwoju. 

Pojęcie „zrównoważony rozwój” wywodzi się z leśnictwa. Fot. Anna Chara, CC BY 2.0

Koncepcja ta zakłada, że społeczeństwa powinny prowadzić gospodarkę w taki sposób, by minimalizować negatywny wpływ na środowisko, z myślą o przyszłych pokoleniach i z uwzględnieniem potrzeb najbiedniejszych.
Zrównoważony rozwój jest obecnie podstawą strategii m.in. Organizacji Narodów Zjednoczonych, której rocznicę zawiązania obchodzimy co roku 24 października. Aby zwrócić uwagę na to, że rozwój jest jednym z celów ONZ, i aby podkreślić, jak dużą rolę w rozwiązywaniu międzynarodowych problemów może mieć opinia publiczna, od 1972 r. w ten sam dzień obchodzimy również Światowy Dzień Informacji na temat Rozwoju.

Jak rozwinął się zrównoważony rozwój?

Gdy w początkach XVIII wieku niemiecki zarządca kopalni Hans Carl von Carlovitz doszedł do wniosku, że nie można wycinać całych lasów, bo nie mają szans odrosnąć, nie mógł podejrzewać, że stworzone przez niego określenie „zrównoważony rozwój” wyjdzie z czasem poza leśnictwo i zacznie oznaczać ogólną zasadę rozwoju społeczno-gospodarczego. Tymczasem w latach 70. i 80. XX wieku hasło zostało najpierw podchwycone przez ruch ekologiczny, a następnie stało się przedmiotem zainteresowania największych organizacji międzynarodowych.

Akcja dotycząca praw kobiet i ich dostępu do zasobów podczas Szczytu Rio +20. Fot: Youth Policy, CC BY-NC-SA 2.0

W 1983 r. przy Organizacji Narodów Zjednoczonych powołana została Światowa Komisja ds. Środowiska i Rozwoju, jako reakcja na pogarszające się warunki życia ludzi i degradację środowiska naturalnego. Celem komisji było opracowanie ekonomiczno-politycznej koncepcji zrównoważonego rozwoju oraz zjednoczenie wokół niej działań państw. Na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. przyjęto dokument „Agenda 21” wskazujący społeczne, ekonomiczne, ekologiczne i instytucjonalne cele zrównoważonego rozwoju. Podczas Szczytu Ziemi w Johannesburgu w 2002 r. podkreślono z kolei rolę społeczeństwa obywatelskiego przy budowie zrównoważonego rozwoju i wyznaczono na lata 2005-2014 Dekadę Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju. Z kolei Szczyt Ziemi „Rio +20” w 2012 roku wskazał ubóstwo jako najważniejsze współczesne wyzwanie.

Zrównoważony rozwój jest obecnie jedną z podstawowych zasad ONZ, realizowaną między innymi przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju czy Organizację Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury (UNESCO). Jest także elementem polityki innych organizacji międzynarodowych, w tym Unii Europejskiej. Ma swoje miejsce w państwowych systemach prawnych – na przykład w Polsce zapisany został w artykule 5 Konstytucji czy w ustawach dotyczących ochrony środowiska.

Czym jest zrównoważony rozwój i jakie stawia wyzwania?

W powszechnym użyciu jest definicja zrównoważonego rozwoju wypracowana przez Komisję i zapisana w Agendzie 21. Zgodnie z nią zrównoważony rozwój to „proces mający na celu zaspokojenie aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia, w sposób umożliwiający realizację tych samych dążeń następnym pokoleniom” (za: http://www.unesco.pl/edukacja/dekada-edukacji-nt-zrownowazonego-rozwoju/unesco-a-zrownowazony-rozwoj/). Istotne jest tu postrzeganie w sposób zintegrowany trzech obszarów: społecznego, ekonomicznego i środowiskowego. Zapisane w Agendzie 21 cele pokazują, jak wiele kwestii branych jest pod uwagę: zwalczanie ubóstwa, ochrona zdrowia ludzi, rozwój technologii proekologicznych w przemyśle, ochrona zasobów wodnych czy międzynarodowa współpraca na rzecz wsparcia krajów Globalnego Południa.

Jak mierzyć poziom rozwoju państw?*

Istnieją różne metody określania poziomu rozwoju państw. Jedne bazują jedynie na wskaźnikach ekonomicznych i uwzględniają poziom produktu krajowego brutto w przeliczeniu na osobę (tzw. PKB per capita). Takiej metody używają międzynarodowe instytucje finansowe, takie jak Bank Światowy, i tego wskaźnika używa się przy określaniu listy krajów biorców światowej pomocy rozwojowej. W 2013 r. liderem tego rankingu był Luksemburg (brak danych dla księstwa Monako, które poprzednio było na szczycie), w pierwszej dziesiątce znalazły się takie państwa jak Lichtenstein, Luksemburg, Norwegia, Katar, Szwajcaria czy Australia.

Istnieją jednakże metody uwzględniające również wskaźniki społeczne w określaniu rozwoju kraju. Najpopularniejszym tego typu wskaźnikiem jest tzw. Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI, z ang. Human Development Index) wykorzystywany przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Bierze on pod uwagę:

• wskaźnik oczekiwanej długości życia (liczony od chwili narodzin),
• wskaźnik skolaryzacji (średnia liczba lat edukacji wśród obywateli powyżej 25. roku życia oraz oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających naukę)
• dochód narodowy per capita w USD, liczony według parytetu nabywczego waluty.

Według danych z 2013 r. najbardziej społecznie rozwiniętymkrajem jest Norwegia, potem Australia, Szwajcaria, Holandia, Stany Zjednoczone i Niemcy.

Jeszcze jeden wskaźnik, na który warto zwrócić uwagę, to Happy Planet Index (HPI) – wskaźnik dobrobytu, uwzględniający oddziaływanie na środowisko przyrodnicze (footprint).

Szacowany jest na podstawie trzech elementów:

• oczekiwanej długości życia (co może obrazować jakość opieki zdrowotnej i warunki bytowe),
• deklaracji mieszkańców, czy są szczęśliwi i zadowoleni ze swojego życia (wskaźnik wyliczony na podstawie badań opinii publicznej przeprowadzonych w każdym z krajów na próbie około 1000 osób w wieku powyżej 15 lat)
• oraz śladu ekologicznego (ecological footprint), czyli miary zapotrzebowania człowieka na zasoby naturalne Ziemi (mierzonej w ilości gruntów niezbędnych przy obowiązujących w danym kraju wzorcach konsumpcji).

Wulkan Arenal, Kostaryka. Kostaryka to lider rankingu Happy Index Planet. Fot. Arturo Sotillo, CC BY-SA 2.0

Na szczycie rankingu HPI z 2012 roku znajdują się…  Kostaryka, Wietnam oraz Kolumbia.

Podejmij wyzwanie:

• Sprawdź, na którym miejscu w rankingach rozwoju (PKB per capita, HDI, HPI) znalazła się Polska.

Opracowała: Zofia Nawrocka

Opublikowano w ramach projektu Postaw na rozwój. Zrównoważony! – 2. edycja współfinansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2014 r.

* Na podstawie prezentacji Aleksandry Antonowicz pt. Zrównoważony rozwój w zglobalizowanym świecie: Globalna Północ – Globalne Południe przygotowanej na potrzeby szkolenia (e-learningu) w ramach ww. projektu.