Z okazji Światowego Dnia Ptaków Wędrownych wybraliśmy się w środę 14 maja na ptasi spacer wzdłuż Wisły w Warszawie. Przemek Pasek z Fundacji Ja Wisła poprowadził uczestników przez praskie plaże i las łęgowy, od Saskiej Kępy do mostu Śląsko-Dąbrowskiego, opowiadając po drodze z zapałem i swadą o wiślanych i ptasich sekretach.
Uczestnicy spaceru gęsiego spacerują w poszukiwaniu ptaków – nie tylko gęsi. Fot. Irka Jazukiewicz
Spacer otworzył dumnie ptak od wieków towarzyszący Polakom. Skrzydlaty, umieszczony w godle pod pomnikiem generała Zygmunta Berlinga, to przypuszczalnie orzeł bielik. Bieliki są pod ścisłą ochroną gatunkową od ponad 60 lat, a miejsca ich gniazdowania są objęte tajemnicą prawną, by ptaki nie były niepokojone przez ciekawskich, kłusowników i fotografów. Ciekawostką jest, że bieliki z Polski przyczyniły się do odtworzenia populacji w Wielkiej Brytanii, Irlandii i Izraelu.
Następnie natknęliśmy się na powszechnie spotykane w naszych wodach kaczki krzyżówki. Samce i samice mają tak wyraźny dymorfizm płciowy, że początkowo były uznawane za dwa różne gatunki. W rodzinie prym wiedzie kaczka, upierzona w jednolity kolor, by bezpiecznie zlać się z otoczeniem podczas wysiadywania jaj. W okresie godowym płynie za wybranym kaczorem, a ten – gdy uzna partnerkę – wygina skrzydła i pokazuje ukryte pod spodem niebieskie „lusterka”. Kaczor pilnuje i broni gniazda, zanim nie wyklują się pisklęta. Tu jego rola się kończy: opuszcza rodzinę i z racji na swoje barwne upierzenie często niedługo później zasila łańcuch pokarmowy drapieżników, np. tegoż orła bielika.
Podczas spaceru spotkaliśmy również chronione rybitwy rzeczne i białoczelne. Mimo pewnych różnic wewnątrzgatunkowych, utrzymują podobne zwyczaje godowe. Na początek „rozmów” samce często obdarowują partnerkę upolowaną rybą, by potem przystąpić do kolejnych etapów budowania rodziny. Gniazdują w Warszawie na wysokości Rezerwatu Wyspy Zawadowskie, gdzie dzielą kolonie lęgową z mewami. Mewy śmieszki, jak się okazuje, wbrew pozorom rzadko polują na ryby, bo są za lekkie i nie potrafią głęboko zanurkować. Z lotu zanurzą jedynie głowę, więc ich najczęstszym pożywieniem są owady, robaki, wodne i lądowe bezkręgowce. Sporadycznie łapane ryby są zazwyczaj słabe lub chore.
Przemek Pasek – nasz przewodnik. Pasjonat Wisły, jej zapalony propagator, prezes Fundacji Ja Wisła. Fot. Irka Jazukiewicz
W okresie lęgowym nie należy zbliżać się do łach i wysp zaanektowanych przez ptaki. Możemy nieświadomie zniszczyć gniazda lub przepłoszyć rodziców. Ważnym terenem dla migrujących ptaków w Warszawie jest wyspa pod mostem Poniatowskiego na 512 km rzeki, bo kolejny przystanek – czyli Kępa Zawadowska – nastąpi dopiero 14 km dalej. Istotną praktyką dla ochrony ptaków w mieście jest podświetlanie mostów. Inaczej, przy słabej widoczności, w nocy lub przy złej pogodzie, migrujące wzdłuż Wisły ptaki mogą zderzyć się z którymś z elementów mostu.
Na praskim wybrzeżu Wisły chętnie gniazdują dzięcioły czarne, które rozpoznamy po jednolitej czarnej barwie i czerwonej plamie na czole. Co prawda rzadziej, ale trafiają się tu również dzięcioły zielone, które najpierw najłatwiej usłyszeć: wydają chichoczący, rżący dźwięk, przypominający rżenie konia.
Nie ptakiem, co prawda, ale ważnym dla Warszawy skrzydlatym okazała się… Syrenka Warszawska. Jej dawne wizerunki w herbie miasta nawiązywały do półkobiety-półptaka z mitologii greckiej. Była przedstawiana jako potwór ze skrzydłami, pazurami i łuskami. Dowiedzieliśmy się, że skulptura Syrenki na Powiślu pod mostem Świętokrzyskim (kiedyś znajdował się tu most Syreny) jest raczej makietą większego pomnika, który nie powstał w zamierzonej formie z przyczyn finansowych. Nagrodzony w konkursie prezydenta Stefana Starzyńskiego projekt Ludwiki Nitschowej zakładał stworzenie 20-metrowej rzeźby na wysokim cokole wbitej w środek nurtu Wisły. Monumentalny pomnik miał być oświetlany nocą i dodatkowo wskazywać poziom wody na rzece.
A po drugiej stronie rzeki piękna iluminacja warszawskiej Starówki. Fot. Irka Jazukiewicz.
Poza ptasim tematem poznaliśmy przy okazji mnóstwo ciekawostek i kart z historii Warszawy oglądanej z perspektywy Wisły. Wieś Solec na przykład znajdowała się niegdyś na terenie dzisiejszej Saskiej Kępy, ale po jednej z największych powodzi nurt rzeki się przeniósł i zatopioną osadę odbudowano po drugiej stronie. Dowiedzieliśmy się, co warszawiacy zawdzięczają XVII-wiecznym przybyszom Olędrom i jaki rodzaj zadrzewienia jest typowy dla lasów łęgowych. Usłyszeliśmy piorunującą historię o brawurowej Akcji Kutshera, czyli udanym zamachu na Dowódcę SS i Policji, która dla powstańców „Sokoła” i „Juno” skończyła się skokiem z mostu Kierbedzia do Wisły. Próba ucieczki wpław się nie powiodła, bo dobrze widoczni z góry, zostali zastrzeleni przez Niemców. Poznaliśmy tajniki pracy „piaskarzy”, przewożących batami żwir, kim był Kulawy Marian, do którego Himilsbach prywatnie przyjeżdżał po gruz i co oznaczało określenie „portówka” w powojennym języku warszawiaków. Na koniec posłuchaliśmy o zanikłym gatunku jesiotra bałtyckiego i nocnych skrzydlatych Warszawy – nietoperzach.
Udana pogoda i malownicze okoliczności przyrodniczo-miejskie stanowiły znakomite tło do usłyszanych opowieści i zachęcały do następnych wypraw. Dziękujemy Przemkowi Paskowi z Fundacji Ja Wisła za współorganizację i spacer pełen wrażeń, a uczestnikom za liczne przybycie i dobry nastrój.
Kolejny spacer odbędzie się 5 czerwca w ramach Światowego Dnia Ochrony Środowiska – informacja ukaże się wkrótce.
Więcej informacji o ptakach na warszawskim odcinku Wisły na stronie Wisła Warszawska. Można tam pobrać specjalną aplikację ułatwiającą rozpoznawanie, żyjących nad Wisłą ptaków.
Opracowanie: Irka Jazukiewicz
