Polska po II wojnie światowej stała się krajem w zasadzie jednolitym kulturowo, więc każda inność zwraca na siebie uwagę. Tymczasem świat to tygiel różnych kultur, tradycji i zwyczajów. Jego niejednorodność bywa przyczyną aktów nietolerancji, krzywdzących zachowań i rasistowskich wypowiedzi. W dobie globalizacji problem konfliktów międzykulturowych staje się coraz bardziej nabrzmiały.
Przygotowanie do wspinaczki/budowy ludzkiej piramidy w ramach Dahi Handi (Indie), fot. sandeepachetan, CC BY-NC-ND 2.0
Powszechna Deklaracja UNESCO o Różnorodności Kulturowej z listopada 2001 roku przypomina o podstawowych wartościach praw człowieka, uzmysławia nam, że godność człowieka to również poszanowanie kultury, sprawiedliwość, wolność oraz pokój. Nakłania mieszkańców i mieszkanki globu do wzajemnej pomocy i troski. To w oparciu o ten dokument ustanowiono 21 maja Dniem Różnorodności Kulturowej na rzecz Dialogu i Rozwoju. W październiku 2005 roku przyjęto Konwencję UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego, która dwa lata później została ratyfikowana przez Polskę.
Warto przyjrzeć się przez chwilę dokumentom, o których mowa. W Powszechnej Deklaracji UNESCO o Różnorodności Kulturowej (2001) oprócz odwołań do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka znajdziemy 12 artykułów ujętych w kilka różnych sekcji. W pierwszej, dotyczącej tożsamości, różnorodności i pluralizmu jest położony nacisk na możliwość wyrażania swoich przekonań i wymiany doświadczeń – różnorodność jest przecież czymś występującym w przyrodzie, dlatego musimy respektować jej istnienie wśród nas, ludzi. Poza tym różnorodność kulturowa determinuje rozwój. Sekcja druga dotyczy praw człowieka, których przestrzeganie powinno być gwarantem różnorodności kulturowej, a obowiązkiem każdego jest ich poszanowanie. Każdy powinien mieć możliwość wypowiadania się w swoim języku oraz prawo do edukacji.
Taniec sekcji multikulturowej, fot. Pierre Pouliquin, CC BY-NC 2.0
W dziale mówiącym o twórczości Deklaracja zwraca uwagę na dziedzictwo, ale jednocześnie na rozwój technologii i gospodarki. Sztuka jest nośnikiem tożsamości, a każde państwo powinno stworzyć odpowiednie warunki dla działalności artystycznej oraz dystrybucji dzieł sztuki i tekstów kultury. W ostatniej sekcji UNESCO odwołuje się do solidarności międzynarodowej, promując jednocześnie postawę partnerską, zachęca do współpracy wszystkie sektory: publiczny, prywatny i społeczeństwo obywatelskie. Jednocześnie samo UNESCO chce stać na straży tych postanowień, stanowić wsparcie i trzon, do którego zawsze można się odwołać. W związku z tym pojawiły się główne postulaty pod postacią Planu Działania, czyli zestawu zasad, według których państwa członkowskie mają pogłębiać współpracę. Chodzi głównie o konsultacje międzynarodowe w zakresie różnorodności kulturowej, wyraźne formułowanie zasad i norm. Państwa mają także poszerzać wiedzę, chronić dziedzictwo językowe ludzkości i do jego ochrony zachęcać, wspierać kraje słabiej rozwinięte w dostępie do nowych technologii czy – co dla nas powinno być najważniejsze – doskonalić nauczycieli. Zaleceń jest oczywiście więcej, a dokument można znaleźć w wersji polskiej w Internecie.
Dlaczego Dzień Różnorodności Kulturowej jest tak ważny? Jak mówi Irina Bokova (dyrektor generalny UNESCO), ważne jest dostrzeganie powiązań między kulturą a rozwojem. Są jak zestaw naczyń połączonych, a według jednego z raportów ONZ (2013) tzw. kreatywna ekonomia jest jednym z najszybciej rozrastających się sektorów światowej gospodarki. Sektor kreatywny to takie branże jak np. moda, reklama, film, gry, muzyka, rynek wydawniczy i tym podobne.
Dzień Różnorodności Kulturowej to głównie idea edukacyjna. Nie ma hucznych obchodów na ulicach miast, co najwyżej miejscowe prelekcje czy pokazy filmów. Nie jest to jednak kolejne martwe święto figurujące w kalendarzu (w dodatku nie w każdym). UNESCO przygotowało zestaw dziesięciu prostych rzeczy, które każdy może wykonać sam, aby uczcić Dzień Różnorodności Kulturowej, dowiedzieć się czegoś, a przy okazji wykonać we własnym zakresie kilka kroków w kierunku promowania praw człowieka. Można między innymi odwiedzić wystawę lub muzeum poświęcone innym kulturom, zaprosić rodzinę o odmiennej kulturze na obiad i porozmawiać z nią, obejrzeć film lub przeczytać książkę o innej kulturze, przeczytać pozycje wielkich myślicieli z innych kultur niż Twoja (tu UNESCO proponuje np. Konfucjusza). Można odwiedzić w weekend miejsce odmienne kulturowo i uczestniczyć w obchodach świąt. Można też po prostu poczytać o Hanuce czy Ramadanie albo obchodach Nowego Roku w Hiszpanii czy festiwalu Quingming w Chinach.
Odpoczynek po tańcu smoka, fot. Bernard Oh, CC BY-NC-ND 2.0
Z drugiej strony, niekoniecznie trzeba tylko zgłębiać tajniki innych kultur. Dobrą ideą jest opowiadanie o swojej kulturze, zainteresowanie znajomych z innych krajów lokalnymi tradycjami. A może podjęcie próby ocalenia ich od zapomnienia?
UNESCO zachęca także do organizowania lokalnych wydarzeń i przesyłania informacji o nich, tak by można było objąć je patronatem. Po co to wszystko? Aby przestać bać się odmienności i przestać traktować ją jako egzotykę, trzeba ją poznać. Stereotypy i nienawiść są generowane w dużej mierze przez niewiedzę, dlatego tak duży nacisk kładzie się na edukację. O wiele łatwiej wówczas będzie zrozumieć ludzi z odmiennych kręgów kulturowych, a w przyszłości skupić się na wykorzystywaniu różnorodności do rozwoju świata, a nie tworzenia jego podziałów. Rasizm, stygmatyzacja ze względu na religię czy kraj pochodzenia to łamanie praw człowieka, czemu w Dzień Różnorodności Kulturowej na rzecz Dialogu i Rozwoju możemy starać się zapobiec. Oczywiście, jednym dniem nie rozwiążemy problemów całego świata, ale każda cegiełka i gest to przyczynianie się do lepszego jutra.
Podejmij wyzwanie:
Ciekawym punktem na liście UNESCO jest gra w stereotypy, w którą można zagrać razem ze swoimi przyjaciółmi. Niech nalepią na Twoje czoło karteczkę z nazwą kraju. Nie możesz wiedzieć, jaki to kraj. Zadajesz graczom pytania pomocnicze, a oni opowiadają o stereotypach związanych z tym krajem. Twoim zadaniem jest odgadnięcie, co to za kraj.
Sprawdź na stronie ngo.pl, czy w Twoim województwie lub mieście są organizowane warsztaty dotyczące praw człowieka lub dialogu międzykulturowego. Są one często bezpłatne, a dzięki uczestnictwu możesz dowiedzieć się wielu ciekawych rzeczy, przełamać stereotypy i pożytecznie spędzić czas.
Dowiedz się więcej:
Co sam możesz zrobić na rzecz dialogu i rozwoju? Lista UNESCO
Konwencja UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego
Opracowanie: Edyta Górka
Opublikowano w ramach projektu Postaw na rozwój. Zrównoważony! – 2. edycja współfinansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2015 r.
