Letni wieczór. Chciałoby się posiedzieć w ogrodzie, poczytać książkę, porozmawiać. Nie ma szans. Już po chwili sielankę przerywa docierające do uszu bzyczenie, coś wkłuwa się w skórę, a ta zaczyna swędzieć. Trzeba się ewakuować. Komary. Uciążliwe i nielubiane nawet przez największych miłośników natury. Mogłyby zniknąć – nikt nie będzie płakał, wręcz przeciwnie. Czyżby?

Pszczoły miodne na słoneczniku. Fot. archiwum Źródeł

Komary są częścią przyrody, podobnie jak miliony innych gatunków, których istnienie składa się ziemską bioróżnorodność. Każdy organizm funkcjonuje w skomplikowanej sieci powiązań. Kiedy wymiera jeden gatunek, pociąga za sobą następne – np. takie, które się nim żywiły lub których nasiona roznosił. Konsekwencje czasem trudno przewidzieć, ale bywają tragiczne. Tam, gdzie giną pszczoły, pojawia się problem z zapylaniem upraw i pozyskiwaniem żywności. Kiedy chiński przywódca Mao Zedong zarządził w latach 50. szeroko zakrojoną akcję tępienia wróbli, oskarżając je o wyjadanie ziarna, nie przewidział, że efektem będzie plaga szarańczy i głód, który pochłonie miliony ofiar. Także ludzie są więc częścią tej skomplikowanej sieci powiązań między gatunkami. Ochrona bioróżnorodności to zatem nie fanaberie ekologów, którzy – jak głosi stereotyp – bronią „żabek i motylków”, spowalniając budowę dróg i osiedli oraz rozwój gospodarczy, ale konieczność i działalność w interesie nas, ludzi.

Wracając do kwestii komarów – są istotnym elementem łańcucha pokarmowego. Służą jako pokarm dla ptaków (jedna jaskółka potrafi połknąć tysiące komarów dziennie!), ryb, owadów wodnych, np. ważek. Nie pozostaje nic innego jako pogodzić się z ich istnieniem.

Podejmij jedno z wyzwań:

1. Rozejrzyj się za produktami rolnictwa ekologicznego. Intensywne rolnictwo nie sprzyja bioróżnorodności.
2. Będąc na wakacjach, nie kupuj okazów zagrożonych gatunków lub wykonanych z nich produktów!
3. Dowiedz się, które rośliny i zwierzęta w Polsce to gatunki chronione. Obejrzyj je na zdjęciach i zapamiętaj, jak wyglądają.
4. Dowiedz się, gdzie leży najbliższy Tobie obszar ochrony przyrody Natura 2000 i dlaczego został ustanowiony.

Aby przypomnieć o znaczeniu wszystkich gatunków, corocznie 22 maja obchodzimy Międzynarodowy Dzień Różnorodności Biologicznej (ang. International Day for Biological Diversity) – święto ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją z 2000 roku, upamiętniające konferencję w Nairobi (22 maja 1992), na której przedstawione zostały efekty pracy nad międzynarodową umową w zakresie ochrony bioróżnorodności.
Wcześniej święto obchodzono 29 grudnia, celebrując rocznicę wejścia w życie konwencji o różnorodności biologicznej (29 grudnia 1993). O zmianie daty zadecydowały względy praktyczne – w okresie świąteczno-noworocznym ciężko o zainteresowanie ludzi oraz spektakularne akcje, a temat jest istotny.

Murawy kserotermiczne są zbiorowiskami roślinnymi, które nie utrzymują się samoistnie, lecz przy współudziale człowieka. Większość muraw w całej Europie Środkowej utrzymuje swój otwarty charakter dzięki ekstensywnej gospodarce, głównie wypasowi, w tym owiec. To przykład czynnej ochrony przyrody. Fot. Martin Pettitt, CC BY 2.0

Bioróżnorodność oznacza w uproszczeniu zróżnicowanie życia na Ziemi. Mierzymy ją na różne sposoby. Można np. określić, czy gatunki są zagrożone wyginięciem i w jakim stopniu lub podać liczbę gatunków występujących na danym obszarze. Choć może to nastręczyć pewnych trudności. Wielu z nas w trakcie nauki w szkole nabrało przeświadczenia, że naukowcy opisali i usystematyzowali wszystkie gatunki i że wszystko jest „pod kontrolą”. Nic bardziej błędnego. Zbudowaliśmy statki kosmiczne, wymyśliliśmy Internet, jednak w kwestii tego, z kim współdzielimy Ziemię, orientację mamy naprawdę słabą. Do tej pory opisano zaledwie 1,6-1,7 miliona gatunków, a ich liczba szacowana jest na 5-100 milionów!

Tymczasem coraz częściej mówi się o zagrożeniach dla bioróżnorodności. Wiążą się one przede wszystkim z działalnością człowieka – z niszczeniem siedlisk np. pod inwestycje, z intensywnym rolnictwem, z nadmiernym eksploatowaniem lasów, z zanieczyszczeniami, ze zmianami klimatu, z wędrującymi wraz z ludźmi gatunkami inwazyjnymi. Co gorsza, każde pokolenie ma styczność z coraz mniejszą liczbą gatunków – ludzkości zmienia się punkt odniesienia, zaczyna traktować mniejszą różnorodność jako stan wyjściowy, zapomina, że jeszcze niedawno było inaczej, rosło więcej roślin, w morzach pływało więcej gatunków ryb.

Fot. Carlo Columba, CC BY-SA 2.0

To dość przytłaczające. Na szczęście jednak małe działania na rzecz bioróżnorodności są dostępne dla każdego:
Czy wiesz, że możesz utworzyć rezerwat bioróżnorodności w swoim ogródku? Precz z monokulturami, czyli równo przyciętymi trawnikami! Warto ograniczyć koszenie (robić to np. co kilka tygodni), a zawitają do nas nowe gatunki – np. koniczyna, brodawnik, stokrotka, babka. Motyle będą nam wdzięczne za kępy tzw. roślinności ruderalnej (zasiedlającej podłoża zmienione przez człowieka, szczególnie środowiska miejskie) – pokrzyw, bylicy, serdecznika. To na nich będą rozwijać się gąsienice.

Świstak tatrzański – endemiczny podgatunek świstaka występujący w Tatrach. To jedno z najrzadziej występujących zwierząt kręgowych w Polsce. Podlega tu ścisłej ochronie gatunkowej. Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce oraz Polska Czerwona Księga Zwierząt określają świstaka tatrzańskiego jako podgatunek silnie zagrożony (EN), zaś Czerwona lista dla Karpat dla Polski nadaje mu oznaczenie „CR” – skrajnie zagrożony. Przy odrobinie szczęścia można go jednak spotkać na szlaku. Fot. Tomasz Bużałek

Źródło: www.cbd.int/idb/2014/

Hasło tegorocznej edycji obchodów (2014) Międzynarodowego Dnia Różnorodności Biologicznej – „Różnorodność wysp” – nawiązuje do trwającego obecnie Międzynarodowego Roku Małych Rozwijających się Państw Wyspiarskich. Wyspy i otaczające je morskie obszary przybrzeżne stanowią unikalne ekosystemy, często obejmujące wiele gatunków roślin i zwierząt, które są endemiczne – nie występują nigdzie indziej na Ziemi. Są wyjątkowymi świadkami ewolucji. Są także kluczowe dla utrzymania dobrobytu i tożsamości kulturowej 600 milionów wyspiarzy, którzy stanowią jedną dziesiątą ludności świata. Więcej na ten temat poczytasz na stronie Konwencji o Różnorodności Biologicznej www.cbd.int

O zagrożeniach dla bioróżnorodności przeczytasz tu i tu

Mapa z zagrożonymi gatunkami

Jedna z międzynarodowych konwencji dotyczących ochrony zagrożonych gatunków

Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych

Opracowanie: Ewa Kamińska – Bużałek