Międzynarodowy Dzień Ptaków został ustanowiony już w 1906 roku, podczas ratyfikacji Konwencji o Ochronie Ptaków Pożytecznych dla Rolnictwa z 19 marca 1902 r. Polska przystąpiła do konwencji w 1932r.  Koordynatorem obchodów  jest  BirdLife International – ogólnoświatowa federacja organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną ptaków, której partnerem w Polsce jest OTOP.

Celem święta jest  zwrócenie uwagi na zagrożenia przed jakimi stoją ptaki, oraz zachęcenie ludzi do zaangażowania się w ich ochronę. Na świecie żyje około 10 tysięcy gatunków ptaków, z czego ponad 1250 gatunków  zagrożonych jest wyginięciem, co stanowi 13% wszystkich gatunków ptaków!

Zdjęcie autorstwa Diego Cambiaso, CC BY-SA. 2.0

W Polsce występuje około 350 gatunków ptaków, każdy z nich ma swoje wymagania siedliskowe związane z możliwością odpoczynku, zdobycia pokarmu, znalezienia partnera do rozrodu i odchowania piskląt. Duża grupa to gatunki wyspecjalizowane, wymagające szczególnych warunków. Te gatunki  nie wytrzymują presji człowieka i zanikają, jak np. rzadkie dzięcioły: białogrzbiety i trójpalczasty, których występowanie zależy od obecności martwych drzew.

Głównym zagrożeniem są dla ptaków postępujące zmiany w naturalnych siedliskach i wciąż zwiększająca się presja człowieka. Coraz więcej miejsca zajmujemy pod zabudowę, drogi i przemysł, wyrąbujemy stare lasy, osuszamy mokradła, regulujemy rzeki. Zmieniają się też tereny rolnicze – znikają przydrożne aleje drzew, miedze, śródpolne zakrzaczenia i oczka wodne, a mozaikę pól zastępują wielohektarowe monokultury. Tymczasem z  samymi przydrożnymi alejami związanych jest w Polsce około 60 gatunków ptaków, a w zadrzewieniach śródpolnych liczba ta dochodzi do 80 gatunków!

Część gatunków cechuje szeroka tolerancja i dobrze radzą sobie w siedliskach silnie zmienionych  – mieszkają tuż obok nas –  w miejskich parkach, ogrodach, na cmentarzach, a nawet  w niewielkich zadrzewieniach. Niektóre z nich, jak jerzyki, kawki, gołębie czy pustułki nauczyły się gniazdować na miejskich osiedlach, gdzie wysokie bloki przypominają skalne urwiska, a parapety, gzymsy  i otwory wentylacyjne pełnią rolę skalnych półek. Towarzyszą nam wróble, które budują gniazda w szczelinach budynków czy pod dachówkami, oraz bogatki, które potrafią założyć gniazdo w skrzynce na bezpieczniki elektryczne, w szlabanie, a nawet w słupku ogrodzeniowym!

Pustułka w wielkim mieście, Zdjęcie autorstwa mugley, CC BY-NC-ND 2.0

Niestety, na naszych ptasich sąsiadów również w mieście czyha wiele niebezpieczeństw. Dziś w wielu dużych polskich miastach nie spotyka się już pospolitych dawniej wróbli, a inne gatunki miejskich ptaków są coraz mniej liczne, jak np. jerzyki. Jest to efekt prac remontowych i ociepleniowych w czasie lęgów ptaków, kiedy to zaklejane są  szpary i otwory wentylacyjne oraz wymieniane rynny, służące ptakom jako miejsca do gniazdowania. Większość otworów zamyka się właśnie po to, aby pozbyć się gniazdujących tam ptaków. Najczęściej remonty budynków rozpoczyna się wiosną i trwają przez cały sezon wiosenno-letni, czyli wtedy, kiedy są tam już ptaki, ich jaja lub pisklęta. Często lęgi są wtedy porzucane, a nawet dochodzi do sytuacji, gdy gniazda zostają zamurowane lub zrzucone na ziemię przez robotników. Pamiętajmy, że wszelkie prace remontowe budynków powinny odbywać się w okresach pozalęgowych, a jeśli w trakcie remontu istnieje ryzyko płoszenia ptaków, inwestor musi uzyskać zgodę od Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Warto uważnie śledzić prace podejmowane przez inwestorów, aby reagować w sytuacji zagrożenia życia ptaków lub ryzyka utraty ich lęgów.

Coraz częściej znikają w miastach drzewa, na których mieszkają gawrony – ptaki niezbyt lubiane z powodu swojej hałaśliwej natury. Spółdzielnie mieszkaniowe często na własną rękę strącają gniazda, ścinają gałęzie czy całe drzewa z gniazdami gawronów, niszcząc ich kolonie – tymczasem są to ptaki prawnie chronione.

Jeśli jesteś świadkiem niszczenia przyrody, a nie wiesz jak reagować – skorzystaj z Poradnika prawnego opracowanego w ramach projektu Jestem na pTak. Znajdziesz w nim, opisane w przystępny sposób, regulacje prawne  gwarantujące ochronę przyrody i zapobiegające jej niszczeniu. Dowiesz się jakie są kroki postępowania w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia ptaków lub ich lęgów. W interwencji pomogą Ci wzory pism urzędowych, m.in. wzór zawiadomienia o zagrożeniu lęgów ptaków przez prace w budynku.

Zagrożeń jest niestety więcej. Śmiertelną pułapką są dla ptaków szyby i ekrany przy ciągach komunikacyjnych – ptaki widząc za nimi przestrzeń lub odbijający się obraz nieba, nie zauważają tych przeszkód i uderzają  w nie z pełną prędkością … I tu dobra wiadomość dla tych, którzy nie przepadają za myciem okien – brudne szyby są lepiej widoczne dla ptaków! Innym sposobem jest wieszanie firanek, zasłonek, ozdób czy witraży, które są sygnałem dla ptaków, że przed nimi znajduje się przeszkoda. Skuteczną metodą jest przezroczysta folia UV, która naklejona na szybę nie pogarsza widoczności, a ostrzega o niebezpieczeństwie (ptaki widzą w ultrafiolecie). Folia taka jest dostępna w sprzedaży nawet na wymiar okien (wykorzystywana jest np. do ochrony zbiorów muzealnych przed działaniem promieniowania UV). Dobrze znanym sposobem jest naklejanie na przeszkody  sylwetek ptaków drapieżnych – najlepiej dużej liczby nalepek rozmieszczonych obok siebie (inaczej ptaki mogą  próbować ominąć „drapieżnika” uderzając w szybę tuż przy naklejce).

Ptakom może pomagać każdy z nas – jest na to wiele sposobów! Wspieramy ptaki karmiąc je, gdy brakuje pożywienia w naturze,  wieszając budki lęgowe, aby mogły założyć tam gniazdo, wystawiając poidła, aby miały gdzie ugasić pragnienie i zażywać kąpieli. Przede wszystkim jednak starajmy się tworzyć miejsca przyjazne dla ptaków i innych zwierząt. Jeśli mamy ogród, możemy tak dobrać rośliny, aby zapewniły ptakom bezpieczne schronienie, pokarm i miejsce na gniazdo. Jeśli nie posiadamy swojego kawałka ziemi, ogrody możemy tworzyć wspólnie – na terenie szkoły czy przy wspólnotach mieszkaniowych. Ptaki odwdzięczą się nam swoją obecnością i śpiewem, a my poczujemy jak wspaniale jest zmieniać świat na lepsze.

Zdjęcie autorstwa ejpphoto, CC BY-NC-SA 2.0

Dostrzeżmy ptaki wokół nas! Aby je obserwować nie trzeba robić dalekich wypraw – na początek zajrzyjmy do ogrodu, parku czy na skwerek. Nawet w mieście, wśród domów możemy rozpocząć swoją przygodę z ptakami. Wystarczy spojrzeć na świat trochę innym okiem – z odrobiną uwagi i cierpliwości. Zauważymy wówczas wiosenne „zaloty”,   krzątaninę przy budowie gniazd, czy ptasie awantury związane z obroną terytorium przed intruzami. Wsłuchajmy się w śpiew ptaków – spróbujmy rozpoznać i zapamiętać głosy choć kilku z żyjących wokół nas skrzydlatych sąsiadów.  Zacznijmy od najpospolitszych gatunków – obserwując je zadajmy sobie pytanie, co jedzą i gdzie szukają pokarmu, jak się poruszają, czy są z nami przez cały rok?

A więc do dzieła! Poszukajmy ptasiej inteligencji, czyli krukowatych: kawek, wron, gawronów, sójek i srok. Spróbujmy zaobserwować występujące w parkach gołębie inne niż miejskie: grzywacze i sierpówki. Przy okazji pewnie uda się zobaczyć: kosy, szpaki, drozdy, dzięcioły, bogatki, kowaliki czy rudziki. Poszukajmy też coraz rzadszych w miastach wróbli, a latem przyjrzyjmy się latającym nad domami mistrzom przestworzy – jerzykom. To naprawdę wciąga! Można stworzyć listę spotkanych gatunków i wyruszyć na dalsze obserwacje – na pobliskie pola, do lasu, nad rzekę… Cieszmy się obecnością ptaków! Bez nich świat byłby smutny…

Aby nauczyć się rozpoznawać gatunki, warto zaopatrzyć się w przewodnik do rozpoznawania ptaków (np. wygodny i łatwy w użyciu „Kieszonkowy atlas ptaków” autorstwa Jonathana Elphick’a i Johna Woodward’a), do obserwacji przyda się też lornetka.  ABC obserwatora na stronie OTOP Junior, zawiera podstawowe informacje dla początkujących ornitologów, między innymi dotyczące etyki obserwatora.

Zdjęcie autorstwa analytik, CC BY-SA 2.0.

Jeśli masz ochotę, pobierz nasze kolorowanki (po kliknięciu na obrazek):

Wilga

Gołąb grzywacz

Dodatkowe informacje

Azyle dla ptaków. Ośrodki leczenia i rehabilitacji, gdzie można przynieść chore lub okaleczone ptaki. Głównym celem jest wyleczenie ptasich pacjentów, przygotowanie ich do życia w naturalnych warunkach i wypuszczenie na wolność. Zanim zabierzesz ptaka – upewnij się czy naprawdę potrzebuje pomocy! W razie wątpliwości skontaktuj się z azylem. Mapa i adresy ośrodków

Ogrody przyjazne ptakom i nie tylko. Chcesz stworzyć ogród przyjazny ptakom i innym zwierzętom? Poczytaj jakie wybrać rośliny i co jeszcze powinno się w nim znaleźć, by tętnił życiem: zajrzyj tu i tu

Zawieszenie budek lęgowych. Jakie cechy powinna spełniać bezpieczna budka dla ptaków, jaki rozmiar budki wybrać dla jakiego ptaka, gdzie i jak ją zawiesić ? Czym i kiedy karmić ptaki, oraz jaki karmnik wybrać i jak o niego dbać przeczytasz w artykułach poświęconych ptakom w ogrodzie.

Dokarmianie ptaków. Więcej na ten temat znajdziesz tu

Zagrożenia ptaków w miastach. Na ten temat poczytaj tu i tu

Jak, gdzie i kiedy obserwować ptaki podpowie Ci strona bocian.org.pl

Opracowanie: Agnieszka Gaszyńska