Wydaje nam się, że pokonaliśmy AIDS. Media coraz rzadziej poruszają temat zakażeń wirusem HIV, właściwie jedynie przy okazji 1 grudnia. Skończyła się epidemia w Afryce* i strach przed nią na całym świecie. Jednak zespół nabytego niedoboru odporności to nadal groźna choroba – zwłaszcza w naszym regionie, Europie Wschodniej, gdzie liczba zakażeń wciąż rośnie. A dlaczego o tym nie słyszymy? Bo żadna inna choroba nie jest okryta tak ogromnym społecznym tabu. Tym bardziej powinniśmy o niej pamiętać.
Czerwona wstążka, symbol solidarności z chorymi na AIDS, na Białym Domu. Fot. Ted Eytan, CC BY-SA 2.0
O AIDS zaczęło być głośno w latach 80. Przede wszystkim dzięki działalności środowisk gejowskich w Stanach Zjednoczonych, które jako pierwsze padły ofiarą epidemii. Już same początki walki z chorobą determinują cały jej przebieg. Piętno AIDS jako choroby, która dotyczy grup dyskryminowanych – homoseksualistów, użytkowników narkotyków oraz pracowników i pracownic seksbiznesu – utrudnia skuteczną profilaktykę i przekazywanie rzetelnej, nieopartej na stereotypach wiedzy.
Dopiero kiedy choroba dosięgła całej populacji i zaczęła w zawrotnym tempie rozprzestrzeniać się w Afryce, świat ruszył z pomocą. Do tej pory na AIDS zmarło około 36 milionów ludzi na całym świecie. Co roku umierają kolejne dwa miliony.
Światowy Dzień AIDS (zwany także Światowym Dniem Walki z AIDS) obchodzimy od 1988 roku, dzięki inicjatywie Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Jest jedną z ośmiu najważniejszych kampanii na rzecz zdrowia publicznego prowadzonych przez tę międzynarodową organizację.
Symbolem tego dnia jest czerwona wstążka. Politycy, osoby publiczne i każdy, kto solidaryzuje się z zakażonymi HIV i chorymi na AIDS, noszą ją tego dnia na ubraniu. Co roku lub co kilka lat zmienia się temat przewodni kampanii. Podkreślano już szczególnie trudną sytuację kobiet z AIDS, dużą zachorowalność dzieci bądź, jak w 2002 i 2003 roku, dyskryminację i piętno, jakie niesie ze sobą ta choroba.
Dokumentacja dotycząca zachorowań na AIDS i zakażeń HIV w małym wiejskim szpitalu w Issan w Tajlandii, nieopodal granicy z Laosem. Fot. Ronn aka „Blue” Aldaman, CC BY-NC-ND 2.0
Od kilku lat hasło przewodnie brzmi: „Dążymy do zera: zero nowych zakażeń HIV, zero dyskryminacji, zero zgonów związanych z AIDS”. Niektórzy specjaliści krytykują je, podkreślając, że zamiast skupiać się na niemożliwym do osiągnięcia celu (trzy zera), warto podejmować mniej spektakularne, ale regularne działania na rzecz zapobiegania dyskryminacji osób chorych i polepszenia funkcjonowania służby zdrowia.
1 grudnia na całym świecie odbywają się konferencje, spotkania, akcje społeczne i wydarzenia kulturalne, podczas których mówi się o profilaktyce, o walce z AIDS i o pomocy chorym. Podczas corocznych kampanii podejmuje się różnorodną problematykę. Dobrym tego przykładem jest aktualna edycja Projektu Test. Tym razem skupiono się na osobach po pięćdziesiątce – organizatorzy ze Stowarzyszenia Pomoc Socjalna rozpoczęli akcję #Manifest50, która ma skierować naszą uwagę na kwestię seksualności osób po pięćdziesiątym roku życia, a przede wszystkim na profilaktykę i prewencję HIV w tej grupie wiekowej.
„Debata publiczna przepełniona jest treściami erotycznymi, a seksualność na wolnym rynku jest towarem prawie idealnym. Kiedy jednak kończy się anonimowość i przechodzi się do problemów jednostki, nagle pojawia się wstyd, zakłopotanie, a czasem nawet wyparcie, stwarza to ogromne zagrożenie w obszarze zdrowia publicznego. Z danych epidemiologicznych wynika, że 11% nowych zachorowań na AIDS występuje u osób po pięćdziesiątce. Co więcej, liczba nowych przypadków w tej grupie rośnie szybciej niż wśród osób poniżej czterdziestego roku życia” – tłumaczy Agata Kwiatkowska, specjalista zdrowia publicznego i autorka kampanii.
Taki temat kampanii może niektórych dziwić. AIDS stereotypowo wiąże się z konkretnymi grupami społecznymi: osobami uzależnionymi od substancji psychoaktywnych przyjmowanych dożylnie (np. heroiny), homoseksualistami i osobami podejmującymi ryzykowne zachowania seksualne (przede wszystkim pracownice seksbiznesu). To prawda, że współczynnik zakażeń jest u tych grup najwyższy (w naszym regionie mamy największy problem z zakażeniami wśród przedstawicieli tej pierwszej grupy).
Jednak polscy eksperci coraz częściej mówią, że naszym największym problemem jest niska wykrywalność, a więc zbyt mała liczba osób, które poddają się testom na obecność wirusa HIV. Leki, które ułatwiają chorym na AIDS codzienne funkcjonowanie, już istnieją. Choroba ta nie jest już wyrokiem. Pod warunkiem, że chory odpowiednio wcześnie dowie się o zakażeniu. Dlatego wykonywanie testów jest kluczowe nie tylko w grupach podwyższonego ryzyka, ale w całej populacji.
Plakat kampanii zachęcającej do testowania się na obecność HIV (2012)
Musimy pamiętać, że AIDS nie jest jedynie chorobą „ćpunów, gejów i prostytutek”. Takie stereotypowe i krzywdzące postrzeganie choroby powoduje, że tzw. „normalni” nie chcą poddawać się testom. A taki test można wykonać bezpłatnie, szybko i anonimowo w jednym z kilkudziesięciu Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych w całej Polsce.
Szacunki ekspertów są niepokojące. W Polsce od roku 1985 zarejestrowano 17 773 przypadki zakażenia HIV. Jednak szacuje się, że w naszym kraju aż 50-70% osób zakażonych nie jest tego świadome. Oznaczałoby to, że nawet 50 tysięcy osób ma w Polsce HIV. To więcej niż populacja Kutna! Dla porównania w krajach Europy Zachodniej jedynie 25% nie wie o swoim zakażeniu. A więc proporcje są odwrotne.
Dlatego co roku, przed Światowym Dniem AIDS organizuje się kampanie promujące testowanie się. W tym roku po raz drugi Polska włącza się w Europejski Tydzień Testowania na HIV. W tygodniu między 21 a 28 listopada Punkty są dłużej czynne, a wynik testu będzie można poznać jeszcze tego samego dnia.
Podejmij wyzwanie:
Dowiedz się, gdzie w Twojej okolicy można bezpłatnie i anonimowo zrobić test na obecność wirusa HIV. Sprawdź, co trzeba zrobić, by ten test wykonać.
„Europejski Tydzień Testowania jest okazją, by jeszcze mocniej, wraz z całą Europą, podkreślić, że testowanie na HIV jest czymś naturalnym, może dotyczyć każdego z nas i stanowi oznakę troski o własne zdrowie. Punkty Konsultacyjno-Diagnostyczne (PKD) dają nie tylko możliwość wykonania testu na HIV anonimowo i bezpłatnie, są też miejscem, w którym bezpiecznie i komfortowo można porozmawiać o potrzebach i obawach związanych z testowaniem” – tłumaczy Izabela Pazdan, koordynatorka warszawskiego PKD.
Każdy, kto prowadzi życie seksualne lub miał kontakt z krwią osoby zakażonej (przez własną błonę śluzową lub otwartą ranę), powinien się testować. Eksperci i aktywiści zajmujący się problematyką AIDS starają się pokazywać, że testowanie nie jest niczym wstydliwym, tak jak nie jest wstydliwe rutynowe przeprowadzanie ogólnego badania krwi w pobliskiej przychodni.
Fot. Jonrawlinson, CC-BY 2.0
Ale to właśnie wstyd i stereotypy powodują, że AIDS, po 30 latach od jej odkrycia, nadal jest jedną z najniebezpieczniejszych dla światowej populacji chorób zakaźnych. Im więcej wiemy o AIDS, tym wyraźniej widzimy, że jest to dziś nie tyle problem medyczny (bo już sporo wiemy o tym, jak leczyć i jak zapobiegać), ale przede wszystkim problem społeczny. Historia AIDS to przeplatanie się okresów społecznej empatii (kiedy świat walczył z epidemią w Afryce) i jej braku (kiedy odmawiamy pomocy zakażonym narkomanom czy pracownicom seksbiznesu). Mówi nam ona wiele o nas samych – jak postrzegamy samych siebie, komu chcemy pomagać i czego się boimy.
Warto popatrzeć na problem AIDS szerzej – nie tylko jako choroby będącej wynikiem zakażenia, ale jako efektu pewnych procesów społecznych – dyskryminacji, strachu i braku solidarności.
Dowiedz się więcej:
Krajowe Centrum ds. AIDS
Społeczny Komitet ds. AIDS
Projekt Test: polska kampania wspierająca testowanie
#Manifest50: tegoroczna kampania na Światowy Dzień AIDS
Ulotka o HIV i AIDS przygotowana dla młodzieży
„Kto ma w Polsce HIV” – reportaż Jakuba Janiszewskiego; bezpłatnie dostępny fragment
Raport z badania rozpowszechnienia zakażeń HIV i HCV wśród osób przyjmujących substancje psychoaktywne drogą iniekcji na terenie Warszawy i okolic
www.narkopolityka.pl – strona o polityce narkotykowej, edukacji i zdrowiu publicznym
* Z raportu ONZ stworzonego w 2013 roku w ramach projektu UNAIDS (Wspólny Program Narodów Zjednoczonych Zwalczania HIV i AIDS) wynika, że wskaźnik umieralności spowodowanej HIV/AIDS zmalał z 2,3 mln osób w 2005 r. do 1,6 miliona 7 lat później. Od 2001 r. liczba zakażeń spadła o jedną trzecią. Poprawa statystyk jest spowodowana szerszym dostępem do leczenia (w związku ze spadkiem kosztów terapii) oraz wzrostem świadomości społecznej.
Opracowanie: Martyna Dominiak
Opublikowano w ramach projektu Postaw na rozwój. Zrównoważony! – 2. edycja współfinansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2014 r.
