Wydry to aktywne i bystre ziemnowodne drapieżniki z rodziny łasicowatych, które jeszcze dwieście lat temu zamieszkiwały licznie wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy i Australii. Aktualnie jednak ich sytuacja jest znacznie gorsza. Wydra sumatrzańska o owłosionym nosie była już uznawana za praktycznie wymarłą, na szczęście odnaleziono niewielkie populacje na Półwyspie Indochińskim, w Malezji i na Sumatrze. Wydra europejska, jej bliska krewniaczka, jest w Europie jednym ze zwierząt najbardziej zagrożonych wyginięciem. Problemy wydry często pozostają nieznane szerszemu gronu, przez co ludzie są obojętni wobec jej losu.

Wydra, fot. Tony Hisgett, CC BY 2.0

Wygląda na to, że naprawdę potrzebujemy Dnia Świadomości Wydry (obchodzimy go w ostatnią środę maja), żeby poprawić sytuację tego sympatycznego i pożytecznego zwierzęcia. Pierwszym krokiem jest poznanie i polubienie go.

Polubienie wydry nie wydaje się niczym trudnym, bo to zwierzątko posiada wiele sympatycznych cech. Jest bardzo inteligentne i sprawne. Niektóre gatunki wydry potrafią posługiwać się narzędziami, co jest bardzo rzadkie poza rzędem naczelnych, do których należą małpy człekokształtne. Młode azjatyckiej wydry karłowatej, która potrzebuje dużej sprawności „manualnej”, żeby skutecznie zdobywać pokarm, dla wyćwiczenia przednich łap bawią się kamieniami, jakby żonglowały. Między ich palcami nie ma błon pławnych, jak to ma miejsce u wielu gatunków, w tym u wydry europejskiej, a to dlatego, że wydobywają skorupiaki z mułu i spod kamieni, do czego posługują się „palcami” z niemal ludzką zręcznością. Występująca w Afryce wydra kameruńska, także pozbawiona błon pławnych, posługuje się przednimi łapkami tak sprawnie, że potrafi wyjmować ślimaki ze skręconych muszelek. Wydra morska i afrykańska wydra plamoszyja posługują się kamieniami, żeby rozbijać pancerze skorupiaków.

Wydry morskie, które większość czasu spędzają w wodzie, chowają swój kamień-narzędzie w fałdzie skórnym pod pachą, żeby zawsze mieć go „pod ręką”. Ponieważ śpią w wodzie unosząc się na plecach, te sprytne stworzenia owijają się wodorostami, żeby podczas snu fale nie zniosły ich daleko od brzegu.

Wydra morska owinięta w wodorosty, fot. Amit Patel, CC BY-NC 2.0

Wydry są bliskie człowiekowi także w tym, że chętnie się bawią – wykonują niektóre czynności bez żadnego użytecznego celu, tylko po to, aby sprawić sobie przyjemność. Dotyczy to np. ślizgania się po błotnistym, ośnieżonym lub oblodzonym brzegu do wody. Można zaobserwować wydry wielokrotnie zjeżdżające z podobnych zjeżdżalni – widać, że robią to dla zabawy. Wydry żyjące w grupach rodzinnych chętnie bawią się kotłując między sobą. Poza zabawą wydry muszą dużo polować, bo w wodzie potrzebują dużo więcej energii na zachowanie temperatury ciała. Mimo tych wszystkich działań, nawet dwanaście godzin dziennie spędzają na odpoczynku i śnie.

Wydra karłowata, fot. karen Bullock, CC BY-NC-ND 2.0

Chociaż głównymi przyczynami zmniejszania się liczby wydr jest skażenie środowiska i zagrożenia powodowane przez ekspansję cywilizacji, wydry giną także zabijane przez człowieka. W skali świata dużym problemem populacji wydr było zabijanie ich dla futer. W XX wieku przyczyniło się ono do zdziesiątkowania wydry morskiej, a także jedenastu pozostałych gatunków. Solidne futro zapewnia wydrom ochronę przed wychłodzeniem w wodzie, nie utrudniając sprawnego poruszania się na lądzie, co jest bardzo ważne dla zwierząt żyjących w obu tych środowiskach. Warstwa tłuszczu, która chroni przez zimnem foki i inne morskie ssaki, byłaby dla wydry przeszkodą w dynamicznym przemieszczaniu się na obszarach brzegowych.

Po usunięciu wierzchnich ościstych włosów, które tworzą płaszcz chroniący przed wilgocią, futro wydry jest bardzo miłe w dotyku. Niestety nawet dzisiaj, kiedy ciepłe ubrania są skutecznie wytwarzane bez konieczności zabijania zwierząt, wciąż wiele wydr pada ofiarą mody. Dzieje się tak szczególnie w Azji, gdzie ze względów kulturowych zapotrzebowanie na futra jest duże. W Tybecie silne jest przywiązanie do tradycyjnych futrzanych ubrań, które poza ciepłym okryciem w ostrym himalajskim klimacie są także symbolem statusu. Szczególnie cenione są futra wielkich kotów, ale w wykrywanych podczas przemytu ładunkach obecne są obok nich także liczne futra wydry.

fot. Tambako The Jaguar, CC BY-ND 2.0

Wydry tracą życie z rąk człowieka także dlatego, że uważane są za szkodniki. Wprawdzie w większości krajów nie są już dopuszczalne polowania na wydry – niechlubnym wyjątkiem pozostają Stany Zjednoczone – wciąż np. w Polsce nie wyklucza to ich zabijania w celu ochrony hodowli rybnych. Ten problem dotyczy wyraźnie Europy Środkowej, gdzie dużą rolę gospodarczą pełnią hodowle karpi. W Polsce dopuszczone jest zabijanie wydr czyniących spustoszenie w stawach hodowlanych – w ciągu roku nawet do kilku wydr może być zabitych w jednym stawie. To poważny problem, który prawdopodobnie będzie narastał. Zaprzestanie używania śmiertelnie niebezpiecznych dla wydry pestycydów i zmniejszenie skażenia metalami ciężkimi przyczynia się aktualnie do powolnej odbudowy populacji wydry w Polsce. Coraz częściej będzie więc można je spotkać także w pobliżu stawów rybnych, a to może przyczynić się do konfliktów z hodowcami.

Właściciele stawów często przypisują wydrze więcej szkód niż te, za które jest naprawdę odpowiedzialna. Badania pokazują na przykład, że karp nie jest wcale ulubionym pokarmem wydry. W stawie znacznie chętniej poluje ona na niehodowlane tzw. „białe ryby” – okonie, jazgarze czy uklejki, co nie powoduje wielu strat. Jeśli hodowcy zadbają o dobrze rozwinięte strefy przybrzeżne stawów, gdzie wydry chętnie polują na niehodowlane gatunki, i będą unikać zbyt gęstego zarybienia, sąsiedztwo wydr nie powinno być dla nich finansową katastrofą.

Wydra europejska, fot. eike, CC BY-SA 2.0

Zabijanie wydr jako szkodników jest problemem także na innych kontynentach, gdzie często jest wzmacniane przez zbyt na futra. Niechęć do zwierzęcia i jednocześnie możliwość sprzedania przemytnikom futra za relatywnie wysoką cenę sprawia, że ubodzy mieszkańcy Azji i Afryki widzą w zabijaniu wydry korzyści. Doraźny zysk materialny i zemsta za podkradanie ryb są dla nich bardziej namacalne niż znaczenie wydry dla ekosystemu. Tymczasem badania prowadzone nad populacjami wydry, szczególnie morskiej, wykazały, że zniknięcie wydry powoduje zachwianie równowagi międzygatunkowej i może prowadzić także, w dłuższym terminie, do wyginięcia innych gatunków.

Co więcej, wydra może być sprzymierzeńcem człowieka. W Indiach znane jest wykorzystanie wyszkolonych wydr przez rybaków w tradycyjnych połowach do naganiania ryb do sieci. W Kenii, w miejscach, gdzie istniały konflikty dotyczące łowisk między ludnością lokalną a wydrami, zorganizowano specjalne tereny do żerowania dla wydr. Możliwość przyglądania się zwierzętom podczas wizyt na tych terenach jest atrakcją dla turystów, a nie stanowi szkodliwej interwencji w ich życie. Interes człowieka i wydry daje się pogodzić.

Młoda wydra gładkowłosa, gatunek występujący w Indiach, fot. Tambako The Jaguar, CC BY-NC 2.0

Los wydry zależy od człowieka – Dzień Świadomości Wydry jest jednym ze sposobów utrwalania pozytywnej postawy wobec tego sympatycznego zwierzęcia. Jego inicjatorem jest działająca od 1993 roku International Otter Survival Fund (IOSF) – po polsku Międzynarodowy Fundusz na rzecz Przetrwania Wydry. Jego działalność, a w tym obchody Dnia Świadomości Wydry, służy propagowaniu przykładów zgodnej koegzystencji ludzi i wydr oraz twórczych, pozytywnych sposobów zapobiegania konfliktom i rozwiązywania już istniejących. Duże znaczenie ma także podsycanie sympatii do wydr, bo jeśli ludzie polubią te zwierzaki, rzadziej będą je zabijać, nawet jeśli może im to przynieść chwilowe korzyści.

Podejmij wyzwanie:

Jeśli w Twojej okolicy żyją wydry, a w dolinach rzecznych planowane są inwestycje (np. z funduszy UE), sprawdź, czy pomyślano o bohaterkach dzisiejszego święta. Wydry z bliżej nieznanych przyczyn nie lubią przepływać pod mostkami, wolą przejść suchą stopą. Jeśli pod mostkiem wydra nie będzie w stanie przebiec po lądzie wzdłuż brzegu rzeki, bardzo możliwe, że będzie próbowała przejść górą – niestety, istnieje wówczas zagrożenie, że zginie pod kołami samochodu. Dlatego ważne jest, aby nie zapomnieć o skonstruowaniu kładki dla wydry.

Dowiedz się więcej:

International Otter Survival Fund (IOSF) – Międzynarodowy Fundusz na rzecz Przetrwania Wydry

National Geographic o wydrach morskich i dwóch innych gatunkach

Sokołowski, T. Zając i L. Orłowska, „Wydra. Ambasador czystych wód”, Kraków: Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych 2010

Opracowanie: Anna Nawrot